Tiếp theo bài cảm nhận của tôi về bài thơ Xuân hiểu, xin giới thiệu đến các bạn bài viết mà tôi vừa nhận được của anh Nguyễn Đại Hoàng, người bạn thơ mà ít lâu nay vắng bóng trên trang này. Và cám ơn anh NĐH đã có lời khen bản dịch thơ "sáng tạo" (= rất xa bản gốc) của tôi.
-------------
TẢN MẠN NGẮN VỀ XUÂN HIỂU
hay là một chữ trong bài thơ dịch của cô PA
1. Xuân hiểu của Mạnh Hạo Nhiên là một trong những bài thơ Đường nổi tiếng, ra đời cách đây đã hơn 1200 năm. Một bài thơ ngàn năm đúng nghĩa. Tại Trung Quốc, đây là một trong những bài thơ mà học sinh nước này phải biết tới khi bắt đầu học văn học.
Còn tại Việt Nam, đây là một trong những bài thơ được ưa thích nhất, và cũng được dịch nhiều nhất.
春 曉
春 眠 不 覺 曉，
處 處 聞 啼 鳥。
夜 來 風 雨 聲，
花 落 知 多 少
Xuân hiểu
Xuân miên bất giác hiểu
Xứ xứ văn đề điểu
Dạ lai phong vũ thanh
Hoa lạc tri đa thiểu
Với bài thơ này, có rất nhiều vấn đề thú vị để bàn luận, nhưng ở đây chúng ta nên chú ý tới hai điều : một là ý nghĩa của chữ hiểu, và hai là tuy nguyên tác không hề đánh dấu hỏi cho câu kết, nhưng khá nhiều bài thơ dịch lại đánh dấu hỏi . Vậy sự thực như thế nào ?
Quý vị cũng thấy đó : trong bài thơ này có hai chữ HIỂU, một chữ ở trong tựa bài thơ, và một ở cuối câu thứ nhất. Vậy hai chữ này có cùng một nghĩa không ? Chữ HIỂU 曉có hai nghĩa : nghĩa thứ nhất là sáng, trời sáng. Nghĩa thứ hai là biết, hiểu biết, cảm nhận .
Bởi vậy có người cho rằng tùy theo văn cảnh mà hiểu chữ HIỂU theo hai nghĩa nói trên. Cụ thể Xuân hiểu thì dịch đại khái là Một sáng mùa Xuân, hay là Cảm nhận một sáng mùa Xuân Còn câu thơ thứ nhất, có thể hiểu là : Đêm xuân ngủ say không biết trời sáng. Hoặc là : Đêm xuân ngủ say không biết gì hết ( ! )
Nghe cũng có lý các bạn nhỉ ! Các bạn chọn cách hiểu nào ? Tôi thì cho rằng thật ra cả hai cách dịch đều không khác biệt nhau lắm. Và tôi nghiêng về nghĩa trời sáng nhiều hơn. Còn câu kết, như trên đã nói, có cách dịch khẳng định, và cách dịch nghi vấn. Trần Trọng Kim đã dịch là : Biết rằng hoa cũng có rơi ít nhiều, còn Tương Như dịch là : Hoa rụng nhiều hay ít ? Tương tự như điều tôi đã nói ở trên : Cả hai nghe đều hay và có lý cả ! Vậy các bạn chọn cách dịch nào ? Tôi thì theo cách của cụ Trần.
2. Về bản dịch thì có quá nhiều. Nhưng bản dịch mới nhất tính cho đến lúc này có lẽ là của cô Phương Anh, ngày 1 tháng 6 năm 2013 :
Đêm mưa
Đêm mưa ngủ không biết sáng
Ngoài sân chim hót vang trời
Trong đêm nghe mưa gió đến
Biết bao hoa lá rụng rơi?
Dịch giả đã dịch theo hồn thơ với những nét sáng tạo táo bạo như thường thấy. Đã biến đêm xuân thành một đêm mưa. Đã biến xứ xứ ( nơi nơi ) thành một mảnh sân trước nhà mình. Đã dịch chính xác chữ lai thành chữ đến, mà trong tất cả các bản dịch tôi biết, đều chưa thấy ai dùng ! Đã biến hai chữ đa thiểu ( nhiều ít ) vốn có nghĩa giới hạn thành một nghĩa vô hạn: biết bao ! Đã dịch hoa không chỉ là hoa mà là hoa lá ! Không chỉ rụng mà là rụng rơi !
Và theo tôi hai câu dịch cuối là tuyệt bút ! Và một lần nữa phải nhắc đến chữ đến - nghe mưa gió đến : Một hơi thở của hiện đại vào trong thơ cổ ! Và hơn thế, một sự cô đơn ở đỉnh cao tuyệt đối của nỗi buồn !
Bởi thế, dù hôm nay NĐH tôi cũng muốn giới thiệu cùng quý vị và các bạn bản dịch Xuân hiểu của tôi, nhưng như Lý Bạch năm xưa khi tới thăm Hoàng Hạc Lâu, đọc thấy bài thơ Hoàng Hạc Lâu của Thôi Hiệu, đã phải thốt lên rằng : Nhãn tiền hữu cảnh đạo bất đắc, Thôi Hiệu đề thi tại thượng đầu ( Cảnh đẹp thế kia sao khó viết, bởi ở trên đầu Thôi Hiệu đã đề thơ ! ) , tôi nghĩ , lúc này đây, tôi cũng nên tạm gác bài thơ dịch của tôi lại! Thôi thì chỉ còn cách nói thầm : Lạy Chúa sao bao nhiêu năm nay mình không nhìn thấy chữ đến nhỉ !
Nguyễn Đại Hoàng
Tháng 6/2013
-------------
TẢN MẠN NGẮN VỀ XUÂN HIỂU
hay là một chữ trong bài thơ dịch của cô PA
1. Xuân hiểu của Mạnh Hạo Nhiên là một trong những bài thơ Đường nổi tiếng, ra đời cách đây đã hơn 1200 năm. Một bài thơ ngàn năm đúng nghĩa. Tại Trung Quốc, đây là một trong những bài thơ mà học sinh nước này phải biết tới khi bắt đầu học văn học.
Còn tại Việt Nam, đây là một trong những bài thơ được ưa thích nhất, và cũng được dịch nhiều nhất.
春 曉
春 眠 不 覺 曉，
處 處 聞 啼 鳥。
夜 來 風 雨 聲，
花 落 知 多 少
Xuân hiểu
Xuân miên bất giác hiểu
Xứ xứ văn đề điểu
Dạ lai phong vũ thanh
Hoa lạc tri đa thiểu
Với bài thơ này, có rất nhiều vấn đề thú vị để bàn luận, nhưng ở đây chúng ta nên chú ý tới hai điều : một là ý nghĩa của chữ hiểu, và hai là tuy nguyên tác không hề đánh dấu hỏi cho câu kết, nhưng khá nhiều bài thơ dịch lại đánh dấu hỏi . Vậy sự thực như thế nào ?
Quý vị cũng thấy đó : trong bài thơ này có hai chữ HIỂU, một chữ ở trong tựa bài thơ, và một ở cuối câu thứ nhất. Vậy hai chữ này có cùng một nghĩa không ? Chữ HIỂU 曉có hai nghĩa : nghĩa thứ nhất là sáng, trời sáng. Nghĩa thứ hai là biết, hiểu biết, cảm nhận .
Bởi vậy có người cho rằng tùy theo văn cảnh mà hiểu chữ HIỂU theo hai nghĩa nói trên. Cụ thể Xuân hiểu thì dịch đại khái là Một sáng mùa Xuân, hay là Cảm nhận một sáng mùa Xuân Còn câu thơ thứ nhất, có thể hiểu là : Đêm xuân ngủ say không biết trời sáng. Hoặc là : Đêm xuân ngủ say không biết gì hết ( ! )
Nghe cũng có lý các bạn nhỉ ! Các bạn chọn cách hiểu nào ? Tôi thì cho rằng thật ra cả hai cách dịch đều không khác biệt nhau lắm. Và tôi nghiêng về nghĩa trời sáng nhiều hơn. Còn câu kết, như trên đã nói, có cách dịch khẳng định, và cách dịch nghi vấn. Trần Trọng Kim đã dịch là : Biết rằng hoa cũng có rơi ít nhiều, còn Tương Như dịch là : Hoa rụng nhiều hay ít ? Tương tự như điều tôi đã nói ở trên : Cả hai nghe đều hay và có lý cả ! Vậy các bạn chọn cách dịch nào ? Tôi thì theo cách của cụ Trần.
2. Về bản dịch thì có quá nhiều. Nhưng bản dịch mới nhất tính cho đến lúc này có lẽ là của cô Phương Anh, ngày 1 tháng 6 năm 2013 :
Đêm mưa
Đêm mưa ngủ không biết sáng
Ngoài sân chim hót vang trời
Trong đêm nghe mưa gió đến
Biết bao hoa lá rụng rơi?
Dịch giả đã dịch theo hồn thơ với những nét sáng tạo táo bạo như thường thấy. Đã biến đêm xuân thành một đêm mưa. Đã biến xứ xứ ( nơi nơi ) thành một mảnh sân trước nhà mình. Đã dịch chính xác chữ lai thành chữ đến, mà trong tất cả các bản dịch tôi biết, đều chưa thấy ai dùng ! Đã biến hai chữ đa thiểu ( nhiều ít ) vốn có nghĩa giới hạn thành một nghĩa vô hạn: biết bao ! Đã dịch hoa không chỉ là hoa mà là hoa lá ! Không chỉ rụng mà là rụng rơi !
Và theo tôi hai câu dịch cuối là tuyệt bút ! Và một lần nữa phải nhắc đến chữ đến - nghe mưa gió đến : Một hơi thở của hiện đại vào trong thơ cổ ! Và hơn thế, một sự cô đơn ở đỉnh cao tuyệt đối của nỗi buồn !
Bởi thế, dù hôm nay NĐH tôi cũng muốn giới thiệu cùng quý vị và các bạn bản dịch Xuân hiểu của tôi, nhưng như Lý Bạch năm xưa khi tới thăm Hoàng Hạc Lâu, đọc thấy bài thơ Hoàng Hạc Lâu của Thôi Hiệu, đã phải thốt lên rằng : Nhãn tiền hữu cảnh đạo bất đắc, Thôi Hiệu đề thi tại thượng đầu ( Cảnh đẹp thế kia sao khó viết, bởi ở trên đầu Thôi Hiệu đã đề thơ ! ) , tôi nghĩ , lúc này đây, tôi cũng nên tạm gác bài thơ dịch của tôi lại! Thôi thì chỉ còn cách nói thầm : Lạy Chúa sao bao nhiêu năm nay mình không nhìn thấy chữ đến nhỉ !
Nguyễn Đại Hoàng
Tháng 6/2013
Đăng nhận xét