Lẽ ra thì tôi phải viết lời dẫn cho entry này, vì hai lẽ. Trước hết, tôi rất thích viết lời dẫn, vì nó là tâm tình của tôi với bạn bè trên blog này về những gì tôi nghe, thấy, đọc và nghĩ liên quan đến những gì xảy ra xung quanh mình. Hơn nữa, entry đăng ở dưới đây là của anh NĐH, người thích gửi bài viết đến cho tôi đăng (dù anh ấy cũng có blog riêng và nhiều nơi khác để đăng) vì anh ấy bảo, rất thích đọc lời dẫn của tôi (mà anh ấy bảo là "duyên dáng", và tôi thấy điều này ... có vẻ cũng đúng, hi hi!!!)
Nhưng hôm nay thì tôi sẽ không viết ngoài những lời lăng nhăng này. Vì tôi đang rối quá: deadlines tùm lum mà làm chưa xong, đã thế cả 2 cái máy tính ở nhà đều bị nhiễm virus, còn trời thì nóng, thực sự đôi lúc muốn phát điên các bạn ạ! Chưa kể, đang đầu bù tóc rối vật lộn với deadlines mà lại còn bạn bè, học trò, người nhà vv gọi điện, rồi ghé thăm, và tôi vẫn phải đóng vai chủ nhà "lịch sự" (tương đối), vui vẻ tươi cười, mà lòng thì rối bời (vì công việc chưa xong mà), rồi chiều nay lại còn phải đi đám cưới là điều mà tôi chúa ghét và toàn trốn nếu không phải là những quan hệ mà tôi cho là thực sự quan trọng, hoặc là do đã có lời hứa! Hu hu hu!!!
Nhưng bận như thế, và rối như thế, nhưng khi nhận được bài nói về thơ thì tôi vẫn bỏ thời gian ra đọc, dù chỉ đọc lướt. Và bất ngờ khi thấy bản dịch bài thơ Lost của anh NĐH (xem bên dưới) là một bản dịch thật xuất sắc - một bản dịch đẹp, đúng nghĩa của từ này. Còn đẹp như thế nào ư, tôi sẽ không tả được đâu, các bạn tự vào mà "xem" nhé!
Chúc các bạn có được một khoảnh khắc nhẹ nhàng khi đọc bài thơ cũng như toàn bộ entry này của anh NĐH, giống như tôi. Vì quả thật, mấy phút dừng công việc để đọc entry của anh NĐH đã cho tôi một khoảng lặng, một sự thư thả, vài phút giải lao cần thiết trước khi lao vào vật lộn với "đống" deadlines khủng khiếp của tôi. Ờ mà từ "deadline" trong tiếng Anh hay thật đấy chứ, dịch nghĩa đen thì nó là "đường chết" đấy các bạn ạ! Ôi các đường chết - các tử tuyến? - của tôi hôm nay!!
Ơ mà các bạn ơi, tôi cứ tưởng mình không sẽ viết nổi lời dẫn cho entry này, nhưng hóa ra viết lăng nhăng nãy giờ cũng ra được một "lời dẫn" khá dài rồi đấy nhỉ. Thì, nghĩ gì viết nấy thôi mà, và tôi viết thì dễ dàng như thở (!!!), bạn tôi ở Mỹ đã nói thế - đấy, lại là tâm lý khoe "áo mới và lợn cưới" nữa rồi, T. nhỉ!!!;-)
Cuối cùng, tựa của entry này là tôi đặt, còn tựa của anh NĐH thì ngay bên dưới này đây.
-------------
DẤU CHẤM CÂU TRONG THƠ DỊCH NGẮN & RẤT NGẮN
1. Bài thơ 26 chữ !
Câu chuyện bắt đầu từ bài thơ LOST của nhà thơ Chi Lê Pablo Neruda, Nobel văn chương năm 1971:
Lost
lost within
the darkness
lost beneath
the light
lost without
your love
lost
in plain sight
lost without
a hope
lost
no way
to cope
lost
Bài thơ này chỉ vỏn vẹn có 26 chữ 14 giòng ! Tức là một giòng không có quá 2 chữ - thiệt là ngắn kinh khủng ! Đây là một bài thơ thuộc vào loại hay nhất của Pablo Neruda, được dịch ra nhiều thứ tiếng trên thế giới.Tuy nhiên không có nhiều bản dịch Tiếng Việt.
Bản dịch của Quỳnh Trâm:
Mất Em Rồi
Anh đã để mất em trong bóng tối
Và mất em ngay dưới ánh bình minh
Mất mà không giữ được một chút tình
Của em,
sao phũ phàng như thế!
Giữa cuộc đời giờ đây anh chẳng thể
Hy vọng gì tìm lại được em yêu!
Bản dịch của Ngọc Châu :
Để Mất Em Rồi
Mất em trong lúc tối trời
Mất em ngay dưới ánh ngời bình minh
Mất không giữ được chút tình
của em,
Đơn giản, rành rành, thế thôi
Chẳng còn hi vọng giữa đời
Mất rồi, hết mọi phương trời tìm nhau
Bản dịch của Vũ Đình Ninh là một bản dịch tương đối phổ biến ở Việt Nam :
bị mất trong
bóng tối
mất bên dưới
ánh sáng
bị mất mà không
tình yêu của bạn
mất
trong cảnh đồng bằng
bị mất mà khôngmột hy vọng
mất
không có cách nào
cưỡng lại
mất.
Bản dịch của Vũ Đình Ninh dù thể hiện theo dạng thức của nguyên tác, nghĩa là khá ngắn, 38 chữ,14 giòng, nhưng có lẽ sự gò bó đã làm cho bài thơ trở nên khô khan, khó hiểu. Thí dụ câu mất – trong cảnh đồng bằng là vô nghĩa ? Bản dịch của Quỳnh Trâm được đánh là hay nhất trong các bản dịch hiện có. Tôi tiếp xúc nguyên tác Lost hàng chục năm trước, đọc đi đọc lại nhiều lần rồi từ từ cũng cảm được cái mất mát vĩ đại của tình yêu mà nhà thơ Chi Lê đã nén rất chặt từng câu từng chữ trong cái vỏ của ngôn ngữ. Tôi suy nghĩ nếu chuyển ngữ qua Tiếng Việt thì tâm tình đó – câu chuyện tình yêu đó – cũng nên có cái đơn sơ hàm súc của nguyên tác.Tôi có bản dịch như thế này :
Mất nhau
mất nhau
trong bóng tối
mất nhau
dưới mặt trời
mất nhau
tình đoạn tuyệt
mất nhau
có thế thôi !
mơ xưa
lối cũ
trôi…
NĐH
2005
Mấy thân hữu của tôi cho rằng bài thơ dịch này gợi nhớ tới chuyện tình giữa Loan và Dũng trong tác phẩm Đoạn Tuyệt của Nhất Linh. Hay chuyện tình sương khói của chú tiểu Mộc trong Hồn Bướm Mơ Tiên của Khái Hưng ! Hoặc cái man mác trong bài Tống Biệt của Tản Đà ! Là bài này đây :
Lá đào rơi rắc lối thiên thai,
Suối tiễn oanh đưa luống ngậm ngùi!
Nửa năm tiên cảnh,
Một bước trần ai,
Ước cũ duyên thừa có thế thôi!
Đá mòn, rêu nhạt,
Nước chảy, huê trôi,
Cái hạc bay lên vút tận trời!
Trời đất từ đây xa cách mãi.
Cửa động,
Đầu non,
Đường lối cũ,
Ngàn năm thơ thẩn bóng trăng chơi
Có thể vô thức đã làm công việc của nó, nơi tôi và nơi các bạn đọc.Quả là thuở xa xưa tôi và các bạn cùng thế hệ rất say mê tác phẩm của những bậc tiền bối nói trên. Câu chuyện tới đây chưa phải đã hết. Bởi tuy tôi không chủ ý, nhưng cũng biết bài dịch có đúng 25 chữ ! Ít hơn nguyên tác 1 chữ ! Kể cũng là một kỷ lục. Nhưng các bạn tôi nói bài dịch chỉ ngắn hơn nguyên tác 0,5 chữ thôi, vị chi là 25,5 chữ ! Ô hay sao lại có số lẻ ở đây ? Thì ra 3 dấu chấm cuối cùng được tính ½ chữ ! Họ cho rằng mấy dấu chấm ấy thể hiện cho những điều còn chưa nói.Một cuộc chia tay để lại biết bao nhiêu là trăn trở lâu dài. Bởi thế 3 dấu chấm là rất đắt ! Và còn phải kể đến dấu chấm than : mất nhau – có thế thôi ! Tóm lại bài dịch đứng được là nhờ thế ! Ô hay ! Họ khen đấy.
Nhưng hóa ra bản dịch chỉ có giá trị nhờ 3 dấu chấm chấm và 1 dấu chấm than.Các bạn tôi đùa nhưng tôi nghĩ lại thì quả có thế thật ! Thơ quá ngắn, thì các dấu chấm câu cũng là chữ, có khi còn lợi hại hơn cả chữ ! Đặc biệt là khi chuyển ngữ.
2. Một số bài thơ dịch rất ngắn khác
Thơ ngắn hoặc rất ngắn thì nhiều lắm, nhưng ở đây xin giới thiệu cùng quý vị một vài bài của hai nhà thơ nữ lừng danh : Emily Dickinson và Christina Rossetti. Trước hết là một bài của Emily Dickinson, bài HEART , WE WILL FORGET HIM :
Heart, we will forget him
You and I, tonight
You may forget the warmth he gave
I will forget the light
When you have done, pray tell me
That my thoughts may dim
Haste ! let while you’re lagging
I may remember him !
QUÊN & NHỚ
Tim ơi hãy cùng ta quên người nhé !
Đêm nay đây ta với tim thôi !
Tim quên thời nồng ấm bên người !
Ta quên vầng sáng êm đềm thuở ấy !
Khi quên được tim cho ta biết đấy !
Bởi lòng ta còn mờ mịt mông lung !
Và tim ơi xin chớ có ngập ngừng !
Không ta nhớ tim ơi ta lại nhớ !
Bài dịch này các thân hữu cho là đứng được,phần lớn ( ! ) nhờ 8 dấu chấm than rất mạnh, rất gấp, liên tiếp trong 8 câu liên tục ! Phải thế không ?
Một bài thơ rất nổi tiếng khác cũng của Emily Dickinson : 6 câu , 26 chữ !
WATER, IS TAUGHT BY THIRST
Water , is taught by thirst ;
Land – by the Ocean passed
Transport – by throe –
Peace – by its battles told -
Love, by Memorial Mold –
Birds, by the Snow.
NGHIỆM
Ta biết nước qua cơn khát dữ
Biết đất lành qua vạn trùng dương
Biết đọa đày qua nỗi đau thương
Biết an lạc qua chiến tranh tàn khốc
Biết tình yêu khi đã là giấc mộng
Biết bóng chim ngày tuyết trắng mênh mông
Bài dịch này các thân hữu cho là đứng được nhờ không có một dấu chấm câu nào !
Và sau cùng là một bài thơ của Christina Rossetti :
SONG
When I am dead, my dearest,
Sing no sad songs for me ;
Plant thou no roses at my head,
Nor shady cypress tree :
Be the green grass above me
With showers and dewdrops wet ;
And if thou wilt, remember ,
And if thou wilt, forget .
I shall not see the shadows,
I shall not feel the rain;
I shall not hear the nightingale
Sing on, as if in pain ;
And dreaming through the twilight
That not rise nor set ,
Haply I may remember,
And haply may forget.
KHÚC NHỚ QUÊN
Khi em chết hỡi anh yêu
đừng hát khúc ca buồn
đừng luống hồng rực rỡ
đừng bách hợp âm u
trên mộ chí thiên thu
hãy để cỏ mọc tràn
mùa sương ướt lạnh
mưa rào năm tháng
hãy nhớ em khi anh nhớ
hãy quên em khi anh quên
em sẽ không còn thấy bóng
em sẽ không còn thấy mưa
sẽ không còn thấy họa mi
hót bên trời đớn đau
rồi giữa hoàng hôn vĩnh cửu
em ngồi mơ mộng về anh
nhớ anh có khi em nhớ
quên anh có khi em quên
Trên đây là một số tâm tình trao đổi cùng quý thân hữu gần xa về câu chuyện dịch thơngắn- rất ngắn và những dấu chấm câu. Quả thật đôi khi những dấu chấm câu cũng thể hiện ngôn ngữ, hoặc mạnh hơn ngôn ngữ rất nhiều. Hẹn gặp lại quý vị trong những loạt bài sau.Chúc quý vị ngày cuối tuần vui vẻ.
NGUYỄN ĐẠI HOÀNG
Nhưng hôm nay thì tôi sẽ không viết ngoài những lời lăng nhăng này. Vì tôi đang rối quá: deadlines tùm lum mà làm chưa xong, đã thế cả 2 cái máy tính ở nhà đều bị nhiễm virus, còn trời thì nóng, thực sự đôi lúc muốn phát điên các bạn ạ! Chưa kể, đang đầu bù tóc rối vật lộn với deadlines mà lại còn bạn bè, học trò, người nhà vv gọi điện, rồi ghé thăm, và tôi vẫn phải đóng vai chủ nhà "lịch sự" (tương đối), vui vẻ tươi cười, mà lòng thì rối bời (vì công việc chưa xong mà), rồi chiều nay lại còn phải đi đám cưới là điều mà tôi chúa ghét và toàn trốn nếu không phải là những quan hệ mà tôi cho là thực sự quan trọng, hoặc là do đã có lời hứa! Hu hu hu!!!
Nhưng bận như thế, và rối như thế, nhưng khi nhận được bài nói về thơ thì tôi vẫn bỏ thời gian ra đọc, dù chỉ đọc lướt. Và bất ngờ khi thấy bản dịch bài thơ Lost của anh NĐH (xem bên dưới) là một bản dịch thật xuất sắc - một bản dịch đẹp, đúng nghĩa của từ này. Còn đẹp như thế nào ư, tôi sẽ không tả được đâu, các bạn tự vào mà "xem" nhé!
Chúc các bạn có được một khoảnh khắc nhẹ nhàng khi đọc bài thơ cũng như toàn bộ entry này của anh NĐH, giống như tôi. Vì quả thật, mấy phút dừng công việc để đọc entry của anh NĐH đã cho tôi một khoảng lặng, một sự thư thả, vài phút giải lao cần thiết trước khi lao vào vật lộn với "đống" deadlines khủng khiếp của tôi. Ờ mà từ "deadline" trong tiếng Anh hay thật đấy chứ, dịch nghĩa đen thì nó là "đường chết" đấy các bạn ạ! Ôi các đường chết - các tử tuyến? - của tôi hôm nay!!
Ơ mà các bạn ơi, tôi cứ tưởng mình không sẽ viết nổi lời dẫn cho entry này, nhưng hóa ra viết lăng nhăng nãy giờ cũng ra được một "lời dẫn" khá dài rồi đấy nhỉ. Thì, nghĩ gì viết nấy thôi mà, và tôi viết thì dễ dàng như thở (!!!), bạn tôi ở Mỹ đã nói thế - đấy, lại là tâm lý khoe "áo mới và lợn cưới" nữa rồi, T. nhỉ!!!;-)
Cuối cùng, tựa của entry này là tôi đặt, còn tựa của anh NĐH thì ngay bên dưới này đây.
-------------
DẤU CHẤM CÂU TRONG THƠ DỊCH NGẮN & RẤT NGẮN
1. Bài thơ 26 chữ !
Câu chuyện bắt đầu từ bài thơ LOST của nhà thơ Chi Lê Pablo Neruda, Nobel văn chương năm 1971:
Lost
lost within
the darkness
lost beneath
the light
lost without
your love
lost
in plain sight
lost without
a hope
lost
no way
to cope
lost
Bài thơ này chỉ vỏn vẹn có 26 chữ 14 giòng ! Tức là một giòng không có quá 2 chữ - thiệt là ngắn kinh khủng ! Đây là một bài thơ thuộc vào loại hay nhất của Pablo Neruda, được dịch ra nhiều thứ tiếng trên thế giới.Tuy nhiên không có nhiều bản dịch Tiếng Việt.
Bản dịch của Quỳnh Trâm:
Mất Em Rồi
Anh đã để mất em trong bóng tối
Và mất em ngay dưới ánh bình minh
Mất mà không giữ được một chút tình
Của em,
sao phũ phàng như thế!
Giữa cuộc đời giờ đây anh chẳng thể
Hy vọng gì tìm lại được em yêu!
Bản dịch của Ngọc Châu :
Để Mất Em Rồi
Mất em trong lúc tối trời
Mất em ngay dưới ánh ngời bình minh
Mất không giữ được chút tình
của em,
Đơn giản, rành rành, thế thôi
Chẳng còn hi vọng giữa đời
Mất rồi, hết mọi phương trời tìm nhau
Bản dịch của Vũ Đình Ninh là một bản dịch tương đối phổ biến ở Việt Nam :
bị mất trong
bóng tối
mất bên dưới
ánh sáng
bị mất mà không
tình yêu của bạn
mất
trong cảnh đồng bằng
bị mất mà khôngmột hy vọng
mất
không có cách nào
cưỡng lại
mất.
Bản dịch của Vũ Đình Ninh dù thể hiện theo dạng thức của nguyên tác, nghĩa là khá ngắn, 38 chữ,14 giòng, nhưng có lẽ sự gò bó đã làm cho bài thơ trở nên khô khan, khó hiểu. Thí dụ câu mất – trong cảnh đồng bằng là vô nghĩa ? Bản dịch của Quỳnh Trâm được đánh là hay nhất trong các bản dịch hiện có. Tôi tiếp xúc nguyên tác Lost hàng chục năm trước, đọc đi đọc lại nhiều lần rồi từ từ cũng cảm được cái mất mát vĩ đại của tình yêu mà nhà thơ Chi Lê đã nén rất chặt từng câu từng chữ trong cái vỏ của ngôn ngữ. Tôi suy nghĩ nếu chuyển ngữ qua Tiếng Việt thì tâm tình đó – câu chuyện tình yêu đó – cũng nên có cái đơn sơ hàm súc của nguyên tác.Tôi có bản dịch như thế này :
Mất nhau
mất nhau
trong bóng tối
mất nhau
dưới mặt trời
mất nhau
tình đoạn tuyệt
mất nhau
có thế thôi !
mơ xưa
lối cũ
trôi…
NĐH
2005
Mấy thân hữu của tôi cho rằng bài thơ dịch này gợi nhớ tới chuyện tình giữa Loan và Dũng trong tác phẩm Đoạn Tuyệt của Nhất Linh. Hay chuyện tình sương khói của chú tiểu Mộc trong Hồn Bướm Mơ Tiên của Khái Hưng ! Hoặc cái man mác trong bài Tống Biệt của Tản Đà ! Là bài này đây :
Lá đào rơi rắc lối thiên thai,
Suối tiễn oanh đưa luống ngậm ngùi!
Nửa năm tiên cảnh,
Một bước trần ai,
Ước cũ duyên thừa có thế thôi!
Đá mòn, rêu nhạt,
Nước chảy, huê trôi,
Cái hạc bay lên vút tận trời!
Trời đất từ đây xa cách mãi.
Cửa động,
Đầu non,
Đường lối cũ,
Ngàn năm thơ thẩn bóng trăng chơi
Có thể vô thức đã làm công việc của nó, nơi tôi và nơi các bạn đọc.Quả là thuở xa xưa tôi và các bạn cùng thế hệ rất say mê tác phẩm của những bậc tiền bối nói trên. Câu chuyện tới đây chưa phải đã hết. Bởi tuy tôi không chủ ý, nhưng cũng biết bài dịch có đúng 25 chữ ! Ít hơn nguyên tác 1 chữ ! Kể cũng là một kỷ lục. Nhưng các bạn tôi nói bài dịch chỉ ngắn hơn nguyên tác 0,5 chữ thôi, vị chi là 25,5 chữ ! Ô hay sao lại có số lẻ ở đây ? Thì ra 3 dấu chấm cuối cùng được tính ½ chữ ! Họ cho rằng mấy dấu chấm ấy thể hiện cho những điều còn chưa nói.Một cuộc chia tay để lại biết bao nhiêu là trăn trở lâu dài. Bởi thế 3 dấu chấm là rất đắt ! Và còn phải kể đến dấu chấm than : mất nhau – có thế thôi ! Tóm lại bài dịch đứng được là nhờ thế ! Ô hay ! Họ khen đấy.
Nhưng hóa ra bản dịch chỉ có giá trị nhờ 3 dấu chấm chấm và 1 dấu chấm than.Các bạn tôi đùa nhưng tôi nghĩ lại thì quả có thế thật ! Thơ quá ngắn, thì các dấu chấm câu cũng là chữ, có khi còn lợi hại hơn cả chữ ! Đặc biệt là khi chuyển ngữ.
2. Một số bài thơ dịch rất ngắn khác
Thơ ngắn hoặc rất ngắn thì nhiều lắm, nhưng ở đây xin giới thiệu cùng quý vị một vài bài của hai nhà thơ nữ lừng danh : Emily Dickinson và Christina Rossetti. Trước hết là một bài của Emily Dickinson, bài HEART , WE WILL FORGET HIM :
Heart, we will forget him
You and I, tonight
You may forget the warmth he gave
I will forget the light
When you have done, pray tell me
That my thoughts may dim
Haste ! let while you’re lagging
I may remember him !
QUÊN & NHỚ
Tim ơi hãy cùng ta quên người nhé !
Đêm nay đây ta với tim thôi !
Tim quên thời nồng ấm bên người !
Ta quên vầng sáng êm đềm thuở ấy !
Khi quên được tim cho ta biết đấy !
Bởi lòng ta còn mờ mịt mông lung !
Và tim ơi xin chớ có ngập ngừng !
Không ta nhớ tim ơi ta lại nhớ !
Bài dịch này các thân hữu cho là đứng được,phần lớn ( ! ) nhờ 8 dấu chấm than rất mạnh, rất gấp, liên tiếp trong 8 câu liên tục ! Phải thế không ?
Một bài thơ rất nổi tiếng khác cũng của Emily Dickinson : 6 câu , 26 chữ !
WATER, IS TAUGHT BY THIRST
Water , is taught by thirst ;
Land – by the Ocean passed
Transport – by throe –
Peace – by its battles told -
Love, by Memorial Mold –
Birds, by the Snow.
NGHIỆM
Ta biết nước qua cơn khát dữ
Biết đất lành qua vạn trùng dương
Biết đọa đày qua nỗi đau thương
Biết an lạc qua chiến tranh tàn khốc
Biết tình yêu khi đã là giấc mộng
Biết bóng chim ngày tuyết trắng mênh mông
Bài dịch này các thân hữu cho là đứng được nhờ không có một dấu chấm câu nào !
Và sau cùng là một bài thơ của Christina Rossetti :
SONG
When I am dead, my dearest,
Sing no sad songs for me ;
Plant thou no roses at my head,
Nor shady cypress tree :
Be the green grass above me
With showers and dewdrops wet ;
And if thou wilt, remember ,
And if thou wilt, forget .
I shall not see the shadows,
I shall not feel the rain;
I shall not hear the nightingale
Sing on, as if in pain ;
And dreaming through the twilight
That not rise nor set ,
Haply I may remember,
And haply may forget.
KHÚC NHỚ QUÊN
Khi em chết hỡi anh yêu
đừng hát khúc ca buồn
đừng luống hồng rực rỡ
đừng bách hợp âm u
trên mộ chí thiên thu
hãy để cỏ mọc tràn
mùa sương ướt lạnh
mưa rào năm tháng
hãy nhớ em khi anh nhớ
hãy quên em khi anh quên
em sẽ không còn thấy bóng
em sẽ không còn thấy mưa
sẽ không còn thấy họa mi
hót bên trời đớn đau
rồi giữa hoàng hôn vĩnh cửu
em ngồi mơ mộng về anh
nhớ anh có khi em nhớ
quên anh có khi em quên
Trên đây là một số tâm tình trao đổi cùng quý thân hữu gần xa về câu chuyện dịch thơngắn- rất ngắn và những dấu chấm câu. Quả thật đôi khi những dấu chấm câu cũng thể hiện ngôn ngữ, hoặc mạnh hơn ngôn ngữ rất nhiều. Hẹn gặp lại quý vị trong những loạt bài sau.Chúc quý vị ngày cuối tuần vui vẻ.
NGUYỄN ĐẠI HOÀNG
Đăng nhận xét